Stoplamek szerokolistny (Dactylorhiza majalis, Orchis latifolia)
Pęd 10-90 cm wys., prosty, zwykle mocny, dęty, nieco kanciasty, zielony lub górą fioletowy do purpurowego.
Kwiat stoplamka szerokolistnego (Dactylorhiza majalis ssp. majalis) a – górny zewnętrzny listek okwiatu, b – boczny wewnętrzny, c – boczny zewnętrzny, d – warżka, e – zalężnia i ostroga, f – przysadka.
Liście 2-7, 4-25 cm dł., 0,5-6 cm szer., od lancetowatych do jajowatych, najniższe tępe, wyższe ostre, najwyższe drobne, przysadkowe, zielone, zwykle plamiste, rzadziej gładkie, plamy brudnoczerwone, wyblakłe aż do ciemnofioletowych. Kwiatostan 3-12 cm dł., zwykle gęsty, wielokwiatowy, rzadziej luźny, skąpy.
Przysadka zwykle 20-30 mm dł., 3-6 mm szer., lancetowata, ostra, lekko łukowato wygięta, zielona z fioletową krawędzią, czasami cała ciemnoczerwona lub plamista.
Zalążnia 10-12 mm dł., lekko łukowato wygięta, skręcona, zielona do fioletowej.
Warżka 6-12 mm dł., 9-14 mm szer., poprzecznie owalna, wyraźnie 3-łatkowa, o łatkach bocznych odgiętych do tyłu, zwykle czerwona do fioletowej, często z jaśniejszą gardzielą, pokryta ciemnymi liniami i plamkami; łatka środkowa dłuższa od bocznych, wąska, języczko-wata, tępa; łatki boczne duże, rombowate do jajowatych, karbowane. Ostroga 5-12 mm dł., stożkowato-cylindryczna, tępa, prosta lub lekko wygięta, różowa do fioletowej z jasną nasadą.
Górny zewnętrzny płatek 8-10 mm dł., 3—4 mm szer., jajowatolanceto-waty, tępy, różowy do fioletowego, zwykle z ciemniejszymi plamami. Boczne zewnętrzne płatki nieco dłuższe, jajowatolancetowate, ostre lub tępe, asymetryczne, łukowato odgięte do tyłu, podobnej barwy jak wyżej.
Boczne wewnętrzne płatki 6-8 mm dł., 2-3 mm szer., jajowatolancetowate, tępe, poza tym jak poprzednie.
Prętosłup 4-5 mm dł., bladoróżowy do fioletowego, pyłkowiny zielono-szare.
Owoc do 15 mm dł., beczułkowaty.
Podobnie jak poprzedni, jest to gatunek bardzo zmienny, zarówno pod względem kształtu warżki, liści, jak i pokroju.
Klucz do oznaczania podgatunków
1. Liście 2-4 razy dłuższe niż szersze, od jajowato- do szerokolan-cetowatych, szeroko rozpostarte, roślina mocna……………
ssp. majalis
1. Liście ponad 6 razy dłuższe niż szersze, lancetowate do równo-wąskich, rośliny wysmukłe …. 2
2. Rośliny wątłe, do 20(25) cm wys., liście 6-8 razy dłuższe niż szersze, rozpostarte na boki, zebrane w rozetę u nasady pędu, kwiatostan 3-4 cm dł., luźny i skąpo-kwiatowy ………………
ssp. hrevifolia (Bisse) Sengh.
2. Rośliny 25-70 cm wys., liście 8-10 razy dłuższe niż szersze, wzniesione niemal pionow’o, kwiatostan 3-6 cm dł., gęsty, wielokwiatowy ………………….
ssp. baltica (Klingę) Sengh.
Najpospolitszy z wyżej wymienionych jest typowy podgatunek stoplamka szerokolistnego (ssp. majalis). Występuje on w całej Polsce, różnicując się na szereg odmian i ras. Zasiedla głównie żyzne, nawapienne łąki i torfowiska. Stoplamek bałtycki (D. majalis ssp. baltica (Klingę) Sengh.) rośnie tylko w północnej części kraju, na Pomorzu, Mazurach i Suwalszczyźnie. Poza tym podawany był z północnej części Rosji, północno-wschodnich Niemiec i Skandynawii. Występuje na podobnych siedliskach jak poprzedni, częściej na zasolonych łąkach nadmorskich. Blisko spokrewniony ze stoplamkiem bałtyckim jest stoplamek Ruthego (Dactylorhiza majalis ssp. baltica var. ruthei (Schulze) Szlach.), opisany z okolic Świnoujścia, a w naszej dawnej literaturze botanicznej uważany za endemit. Jak wskazują ostatnie badania, jest to tylko lokalna odmiana stoplamka bałtyckiego, różniąca się od niego jedynie brakiem plam na liściach oraz jaśniejszą barwą kwiatów. Ostatni z podgatunków stoplamka szerokolistnego (D. majalis ssp. brevifolia (Bisse) Sengh.) znaleziono do tej pory jedynie na Pomorzu. Poza granicami naszego kraju rośnie w południowej Szwecji, Danii oraz północno-wschodniej części Niemiec. Występuje na łąkach nadmorskich.
Sezon wegetacyjny rozpoczyna stoplamek szerokol istny zwykle na przełomie marca i kwietnia. Kwitnie najczęściej w maju i na początku czerwca. Miesiąc później owocuje. Sezon wegetacyjny kończy w lipcu do września.