Kruszczyk błotny (Epipactis palustris)
Kłącze o średnicy 1-4 mm, z długimi rozłogami, korzenie skupione tuż przy pędzie, białawe.
Pęd 10-70 cm wys., dość mocny, prosty, obły, dołem nagi, zielony, górą gęsto, miękko owłosiony, czerwono lub brązowo nabiegły. Liście 5-10, dł. 3-16 cm, 1-4 cm szer., spiralnie umieszczone na pędzie, lancetowate, jajowato- lub równowąskolancetowate, ostre, szorstkie, lekko łukowato wygięte, zielone, często z czerwoną nerwacją. Kwiaty duże, zwieszone, szeroko otwarte, bezwonne.
Kwiat kruszczyka błotnego (Epipactis palustris) a – górny zewnętrzny listek okwiatu, b – boczny wewnętrzny, c – boczny zewnętrzny, d – warżka, rozpłaszczona, e – warżka z boku, f – przekrój poprzeczny przez warżkę, g – przysadka, szypuła i zalążnia.
Przysadka 10-55 mm dł., lancetowata, podobna do liści.
Szypuła do 10 mm dł., skręcona, czerwonobrunatna, omszona. Zalążnia 10-15 mm dł., wąskocylindryczna, brunatno- lub fioletowoczerwona, omszona.
Warżka 8-15 mm dł., 6-10 mm szer., 2-częściowa, obie części połączone ruchomo; część nasadowa lekko wklęsła, o trójkątnych łatkach bocznych, biała lub bladoróżowa, z różowymi lub fioletowoczerwonymi żyłkami oraz połyskującą, miodową smugą pośrodku; część szczytowa jajowata w zarysie, łukowato wygięta, karbowana na krawędziach i marszczona, biała, czasami z różowym nalotem; pomiędzy obiema częściami warżki mięsiste zgrubienie, jaskrawożółte lub pomarańczowe od przodu, ku tyłowi białe lub różowe.
Górny zewnętrzny płatek 9-12 mm dł., lancetowaty, ostry, na wewnętrznej powierzchni czerwonozielony do brązowofioletowego, rzadko bladozielony, z ciemniejszą siatką nerwów, białawą krawędzią, z zewnątrz zwykle brudnozielony, drobno omszony.
Boczne zewnętrzne płatki nieco dłuższe od górnego, asymetryczne, ostre, podobnie zabarwione.
Wewnętrzne boczne płatki 8-10 mm dł., jajowate o zwężonym szczycie, stępione, białe z różową, czerwoną lub fioletową smugą pośrodku. Prętosłup około 6 mm dł., białawy, pyłkowiny żółte.
Owoc z szypułą 20-30 mm dł., rozdęty pod szczytem.
Kruszczyk błotny jest gatunkiem mało zmiennym. Osobniki mogą różnić się ubarwieniem okwiatu; poza czerwonobrązowymi spotyka się także kwiaty niemal całkowicie zielone.
Gatunek ten rośnie w całym kraju. Dość często stanowiska jego są jeszcze obfite. Zapewne względnie wysoka liczebność osobników w populacjach wiąże się z możliwością wegetatywnego rozmnażania się tych roślin.
Kruszczyk błotny rośnie na podmokłych łąkach i torfowiskach, rzadko na obrzeżach wilgotnych lasów, na glebach żyznych, zasobnych w węglan wapnia.
Gatunek ten, podobnie jak i pozostałe kruszczyki, rozpoczyna wegetację stosunkowo późno – dopiero w drugiej połowie maja. Kwitnienie przypada zwykle na koniec czerwca i lipiec, a owocowanie na lipiec i wrzesień. Sezon wegetacyjny kończy zwykle we wrześniu i październiku.